ΝΙΚΟΣ ΒΑΒΑΤΣΗΣ
ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΑ ΜΝΗΜΗ Ή Ο ΔΙΑΡΡΕΥΣΑΣ ΧΡΟΝΟΣ
«Ας με συγχωρήσωσιν αι σκιαί διότι εμνημόνευσα όλα αυτά»
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Τι είναι η μνήμη; Πιστή αναπαραγωγή του παρελθόντος, απρόσκλητη ανάκληση μιας αίσθησης εγκλεισμένης σε χρόνο που έφυγε ανεπιστρεπτί και επανέρχεται με αφορμή έναν ήχο, ένα άρωμα, μια λέξη, μια φωτογραφία; Αυθαίρετη σύνθεση αντικειμενικών συμβάντων και πραγματικών προσώπων σε μια νέα εκδοχή που απέχει πολύ από αυτά που συνέβησαν τότε – σχεδόν σαν να πρόκειται για έναν εμπνευσμένο σεναριογράφο; Ανακατασκευή του παρελθόντος υπό το πρίσμα του ανθρώπου που γινόμαστε καθώς περνά ο χρόνος; Σίγουρα η μνήμη είναι ο μόνος τρόπος να αντιλαμβανόμαστε και να διασώζουμε μια ταυτότητα, μια αντίληψη του ποιοι είμαστε μέσα στον κόσμο και σε σχέση μ’ αυτόν τον κόσμο, παρόλο που αυτό που είμαστε διαρκώς αλλάζει. Και εμπλουτίζεται ή αποδυναμώνεται από τις εμπειρίες της ζωής, για τις οποίες σχεδόν ποτέ δεν είμαστε υπεύθυνοι. Η ζωή, η τύχη έχει ρόλο πρωταγωνιστικό κι ας θέλουμε να πιστεύουμε στην ελεύθερη βούληση και στον έλεγχο της προσωπικής μας διαδρομής. Η μνήμη, όμως, αφαιρεί, προσθέτει, απορρίπτει, συγκολλά και άρα ψεύδεται- επομένως τι εμπιστοσύνη να της έχεις; Ωστόσο, υφαίνει ένα νήμα ανάμεσα σ’ αυτό που ήμασταν, αυτό που αισθανόμαστε πως έμεινε για πάντα εγκλωβισμένο στον τότε χρόνο, και σ’ αυτό που είμαστε σήμερα. Είναι υφάντρα ικανή των εντυπώσεων και αισθήσεων του βίου που χάνεται τη στιγμή που βιώνεται. Γιατί η πραγματική ζωή χάνεται στ’ αλήθεια την ώρα που τη ζούμε. Είναι ο χρόνος που διαρρέει. Αυτό ακριβώς βλέπει κανείς στα έργα του Νίκου Βαβάτση: τον διαρρέοντα χρόνο, τη λανθάνουσα μνήμη. Έργα που διασώζουν την εντύπωση, την αίσθηση των προσώπων, και δεν αναπαριστούν τα πρόσωπα. Σαν να διεκδικούν τον χρόνο που χάθηκε για πάντα, τα πρόσωπα επανέρχονται σαν επίμονες σκιές του παλιού εαυτού και προσκαλούν το βλέμμα του θεατή που αισθάνεται ότι κοιτά ένα πρόσωπο οικείο. Δεν κοιτά το περίγραμμα, δεν αναμετριέται με μια εικόνα. Αναμετριέται με μια αίσθηση. Σαν τους παλιούς ιμπρεσιονιστές, που σε αρπάζουν με μια εντύπωση του τόπου, του ανθρώπου, του δρόμου, εντύπωση που είναι πιο ισχυρή από τη φωτογραφική απεικόνιση, η οποία εύκολα χάνεται μέσα στον κατακλυσμό από εικόνες. Πόσο ενδιαφέρουσα επιλογή στην εικονολατρική εποχή μας! Να αποφεύγει κανείς την απεικόνιση και να εισδύει στην ουσία του προσώπου: αυτό που θα θυμάμαι από σένα, όταν δεν θα μπορώ να σε βλέπω. Όταν θα είσαι μια σκιά. Η τεχνική του Βαβάτση- αδρές και επίμονες αλληλοεπικαλυπτόμενες πινελιές που καταργούν την αναπαράσταση- διαλύει τα περιγράμματα των προσώπων, τα απογυμνώνει από την υλική τους υπόσταση, τα μετουσιώνει σε άυλες εκφράσεις της ύπαρξης που υποφέρει από την αγωνία της ανυπαρξίας. Τα πρόσωπα στα έργα αυτά καταφέρνουν το ακατόρθωτο. Επειδή δεν αποτελούν εικόνες αλλά σκιές του εαυτού τους, περνούν μέσα από τις χαραμάδες του χρόνου, γίνονται αιώνια, νικούν την ανυπαρξία. Σαν τη μνήμη, που αυθαιρετεί για να κρατήσει ζωντανό αυτό που χάνεται, η ζωγραφική του Βαβάτση αποτυπώνει αυτό που διαφεύγει την αντίληψη, αλλά κρατά ζωντανά τα πρόσωπα που έρχονται και φεύγουν από τη ζωή μας, κι εμείς νομίζουμε πως πάντα θα είναι εδώ…
Μαρία Πατρώνου, Σεπτέμβριος 2022